کاوش موضوع نظریه

نَظَریه، نِگَره، دیدمان یا تئوری نوعی بیان خلاصه، خردمندانه و منطقی حاصل از اندیشیدن دربارهٔ یک پدیده بوده یا از نتایج چنین اندیشه و تفکری است. چنین شیوهٔ اندیشیدن خردمندانه و منطقی‌ای، غالباً با فرآیندهایی مانند مطالعه و مشاهده یا تحقیق همراه است. نظریه‌ها ممکن است علمی یا غیرعلمی (یا به میزان کمتر تأثیر یافته از علم) باشند. همچنین، هدف یک نظریه به عنوان مثال، بسته به زمینه و موضوع، ممکن است شامل توضیحات کلی دربارهٔ نحوهٔ کارکرد طبیعت باشد. واژهٔ «تئوری» ریشه در یونان باستان دارد اما در کاربرد نوین آن در دوران مدرن، معانی مختلف و مرتبط جدیدی به خود گرفته‌است. در علم مدرن و دوران نو، منظور از اصطلاح «نظریه»، نظریهٔ علمی است. نظریهٔ علمی شرح و توضیحی تأییدشده از طبیعت است که از روش علمی حاصل شده و همواره معیارهای مورد نیاز علم مدرن را برآورده می‌کند. این معیارها شامل نقد، تأیید و رد علمی می‌شود. بدین جهت است که چنین تئوری‌ها یا نظریه‌هایی، باید به گونه‌ای باشند که آزمون‌های علمی همواره قادر باشند آن‌ها را از نظر تجربی، پشتیبانی یا نقض کنند (تأیید یا رد کنند). نظریه‌های علمی، معتبرترین، دقیق‌ترین و جامع‌ترین بخش‌های دانسته‌های علمی است. خصوصاً در قیاس با تصور عامهٔ مردم و استفادهٔ آن‌ها از معنای واژهٔ «نظریه» که آن را امری غیرقابل اثبات یا اثبات‌نشده یا حدس یا گمان می‌پندارند (و حتی بعضاً به اشتباه تصور می‌کنند که نظریهٔ علمی همان فرضیهٔ علمی است که پیشرفت کرده و تبدیل به نظریه شده‌است) نظریات علمی با فرضیات علمی و نیز قوانین علمی تفاوت دارند. فرضیه‌ها حدس‌های منطقی‌ای هستند که به روش تجربی قابل آزمایش‌اند و قوانین علمی گزارش‌های توصیفی دربارهٔ چگونگی عملکرد طبیعت در یک محدوده و تحت شرایط خاصی هستند. پس نظریه با فرضیه یکسان نیست. نظریه چارچوبی توضیح‌دهنده برای یک مشاهده فراهم می‌آورد و با فرض صحت آن توضیحات، فرضیه‌های محتملی از پی‌اش می‌آیند که می‌توان آزمودشان و به صحت یا سقم نظریه پی برد. نظریات علمی به‌جای دست یافتن به هدف و نتیجه‌ای، ما را به سوی مسیر و چارچوب کشف شواهد و حقایق علمی راهنمایی می‌کنند؛ و بعضاً خالی از مقادیر و بدون کمیت‌ها هستند.: 131 .: 46  واژهٔ نظریه (تئوری) یا «در حالت تئوری» گاهی توسط عامهٔ مردم، به اشتباه، برای توضیح چیزی که در گذشته شخصاً یا به‌طور جداگانه تجربه یا آزمایش نکرده‌اند، استفاده می‌شود. در اینگونه موارد، به لحاظ معنایی و مفهومی، تئوری یا نظریه جایگزین مفهوم دیگری می‌شود به نام فرضیه؛ و به جای استفاده از واژهٔ «در حالت فرضی»، به اشتباه عبارت «در حالت تئوری» یا «به‌صورت نظری» جایگزین شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین در بسیاری موارد بیان جملات «این تنها یک تئوری است» یا «این تنها یک نظریه است» (که به اشتباه این مفهوم را می‌رساند که صحت ایدهٔ موردنظر هیچگاه سنجیده نشده‌است) می‌تواند اعتبار مفهوم نظریه را خدشه‌دار کند؛ و این همواره مورد اعتراض اهالی علم و دانش است. این مسئله از آنجایی نشأت می‌گیرد که در یونان باستان که واژهٔ تئوری که از آنجا برخاسته، با واژهٔ «practice» که به یونانی (praxis, πρᾶξις) گفته می‌شد، و اصطلاحی برای بیان «انجام یک عمل» است در تقابل بود. و حتی این دو واژه متضاد دانسته می‌شد. یک «مثال کلاسیک» در یونان باستان وجود دارد که تمایز میان «نظری» (نظریه) و «عملی» را در زمینهٔ پزشکی در آن دوران بیان می‌دارد: نظریات پزشکی (جنبهٔ تئوریکال) شامل تلاش برای فهم علت‌ها و ذات سلامتی و بیماری است، حال آنکه جنبهٔ عملی پزشکی (جنبهٔ پرکتیکال) به تلاش برای معالجهٔ بیماران می‌پردازد. این دو به هم مربوطند اما می‌توانند مستقل از یکدیگر هم باشند؛ چرا که می‌توان بدون درمان بیماران مشخصی و انجام کار بالینی، به پژوهش پیرامون علل و عوامل سلامتی و بیماری پرداخت و این امکان‌پذیر است؛ و نیز ممکن است که بیماری را معالجه کرد بدون آنکه دقیقاً دانست چگونه این معالجه مؤثر واقع شده‌است.... بیشتر در ویکی پدیا